AL
EN
Gjatë 20 viteve
të fundit, vetë dija globale, por edhe lokale në lidhje me çështjet mjedisore
është rritur me shpejtësi, madje me theks të veçantë në çështje të tilla si
degradimi i tokës, ndotja e ujit, ndotja e ajrit, mbi-peshkimi, shkatërrimi i
shtresës së ozonit, shkatërrimi i pyjeve nga shirat acid dhe ngrohja globale.
Rritja e njohurive dhe përvojës përçështjet mjedisore gjatë kësaj periudhe,kanë
çuar në rikonceptimin e rolit dhe përgjegjësive të SAI-ve. Nga ana tjetër,
shumica e problemeve mjedisore kanë karakter edhe ndërkufitar. Shpesh ato
kapërcejnë kufijtë kombëtarë, si për shembull cilësia e ujit në lumenjtë
kryesorë, rezervatet e peshkut, mbi-peshkimi dhe gjurmimi i krimit mjedisor.
Pra, problemet e mësipërme mjedisore janë sa probleme lokale, po aq edhe
globale.
Kontrolli i
Lartë i Shtetit, si organ Kushtetutes është hallka më e rëndësishme në Shqipëri
për vetë faktin se është një institucion publik i pavarur, i cili po ushtron
dhe kontrollon perfomanca të caktuara mjedisore apo si janë realizuar
objektivat e përcaktuara në punën e tyre, në të gjitha institucionet e linjës
të pushtetit qendror dhe vendor. Ndaj dhe jo pa qëllim, sillen në shqip botimet
e përkthyera të Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit, ISSAI 5110, 5120, 5130
e 5140, në të cilat trajtohen respektivisht çështje të mëdha mjedisore si
Auditimi i Performancës së Mjedisit, Auditimi i Mjedisit dhe i Rregullshmërisë,
Zhvillimi i Qëndrueshëm dhe Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit, si dhe
Auditimet Mjedisore të Marrëveshjeve Ndërkombëtare, që sot duhet të jetë pjesë
e punës së çdo audituesi në këtë Institucion.
Këto botime na
ofrojnë qasje dhe shembuj ndërkombëtarë, sesi një auditues, në kontekstin e
auditimit të performancës së një subjekti që zbaton programet dhe aktivitetet e
Qeverisë për mjedisin, të preokupohet dhe të kryejë në kushtet e vendit
Auditimin e Sistemeve të Menaxhimit të Mjedisit. Duke qenë se nuk është i lehtë
auditimi për çdo entitet, nga këto botime mëson sesi çdo kush prej audituesve
të KLSH mund të hartojë me kujdes një metodologji, që ta lejojë të nxjerrë
konkluzione mbi realizimin e një perfomance mjedisore, siç mund të jenë:
Auditime mbi përputhshmërinë me ligjet e mjedisit në aktivitetet e Qeverisë;
Auditime të performancës së programeve mjedisore të Qeverisë; Auditime të
ndikimit në mjedis të programeve të tjera të Qeverisë, si dhe Auditimet e
sistemeve të administrimit mjedisor deri në Vlerësime të politikave mjedisore
të propozuara dhe programeve.
Aktualisht,
auditimi mjedis orshtron para gjithë audituesve të KLSH një sfidë të veçantë,
duke i përgatitur ata për të përmirësuar e zhvilluar teknika dhe metodologji të
reja në zbërthim të çështjeve,të cilat janë lënë pas dore më parë, dhe që sot
nga KLSH-ja ato kanë marrë kuptim, siç janë:Iniciativat për të parandaluar ose
zvogëluar dëmet në mjedis; Ruajtja e burimeve të rinovueshme dhe jo të
rinovueshme; Pasojat e shkeljeve të ligjeve dhe rregulloreve mjedisore, si dhe
Pasojat e përgjegjësisë së deleguar nga shteti.
Në fakt,
sikundër paraqesin katër ISSAI-t e këtij botimi, vetë KLSH-ja me risitë e saj,
këto vitet e fundit ka mundur të realizojë Auditime të Performancës së
veprimtarive mjedisore, ku auditues të caktuar janë bërë pjesë e filozofisë për
të inkurajuar subjektet e audituara në mënyrë të tillë që të raportojnë
paanshmërisht në performancëne tyre mjedisore. Një aspekt tjetër që na mësojnë
këto botime, si dhe eksperienca e fituar deri më tash është kushtimi i
vëmendjes që duhet të shoqërojë një auditues ndaj dëmit mjedisor apo mënyrave
të restaurimit të tij. Këto koncepte për KLSH përkufizohen si standarde të
rejaqë lidhen memjedisin. Nga ana tjetër, me anë të këtyre botimeve, që
njëherazi përkojnë me frymën aktuale të KLSH, mësojmë se një perfomancë
mjedisore nënkupton edhe llogaritjen aktuale të kostove të saj apo të vlerës
reale të dëmeve në natyrë, si dhe përfitimet që vijnë prej kësaj perfomance.
Ndaj dhe KLSH ndodhet pranë procesit të adoptimit të politikave dhe procedurave
për të rekrutuar personel me kualifikime të përshtatshme.
Në fundtë çdo
auditimi, sipas standardeve ndërkombëtare të auditimit, audituesit duhet të
arrijnë të përgatisin një raport ose opinion të shkruar, duke përcaktuar
gjetjet në formë të përshtatshme, me përmbajtje të lehtë për t’u kuptuar, të
qarta, të pavarura, objektive, të drejta dhe konstruktive, kuinformacioni
mbështetet nga evidenca kompetente dhe relevante auditimi (siç janë rastet e
Perfomancës Mjedisore e Menaxhimit të Mbetjeve në Bashkinë e Fierit, Menaxhimi
i Pyjeve në Drejtorinë e Tiranës, Perfomanca Mjedisore në AKM, Tiranë, etj.).
Nga vetë
aktiviteti i KLSH, sot, dhe nga vetë këto botime kupton sesi çështjet e
mjedisit mund të adresohen brenda auditimit të rregullshmërisë, dhe sesi mund
të aplikohen si duhet standardet profesionale të kontabilitetit. Ndaj, dhe audituesi
duhet të gjej metoda dhe praktika, ku mund të ndërmarrë kontrolle mjedisore për
të kryer auditime rregullshmërie (financiare dhe përputhshmërie) ose auditime
performance, siç janë të përcaktuara në Standardet e Auditimit INTOSAI. Erdhi
koha, në mos ka kaluar, që Audituesi duhet të marrë në konsideratë kostot
aktuale dhe potenciale, si dhe ndikimet e tyre në çështjet mjedisore. Por,
gjatë kryerjes së auditimeve të mjedisit, del e nevojshme përcaktimi i
kritereve teknike, sipas të cilave do të bëhet kontrolli i performancës së një
subjekti të caktuar, të cilat e mundësojnë audituesin të përcaktojë, nëse
subjekti raportues ka njohur, vlerësuar dhe raportuar kostot mjedisore,
detyrimet dhe asetet. Janë këto kritere që e bëjnë audituesin të kontrollojë e të
raportojë mbi rëndësinë e treguesve të perfomancës, nëse ai realisht reflekton
një detyrim statutor apo një objektiv performance apo mbi kuptueshmëri në e
tyre nëse treguesit e perfomancës janë të pagabueshëm dhe llogjika/arsyeja e
tij, është e dallueshme dhe identifikueshme dhe/ose serioziteti i treguesve të
performances, nëse përfaqëson në mënyrë të drejtë, një karakteristikë matëse të
performancës së një funksioni apo rezultati.
Sigurisht që problemet me mjedisin, as në botë e as në vendin tonë, nuk mund të
zgjidhen menjëherë, dhe as gradualisht vetëm nga veprimtaria e Audituesve.
Megjithatë, rolit të tyre i kushtohet besim, pasi ata janë një hallkë e
rëndësishme në këtë zgjidhje. Roli i tyre, sikundër po shfaqet në auditimet e
viteve të fundit të perfomancës së problemeve mjedisore, është t’i përgjigjet
pritshmërive të qytetarëve, duke ofruar informacione dhe verifikime të
pavarura, të besueshme dhe objektive, mbi ndikimet që kanë veprimtaritë e
agjencive publike në mjedis.
Auditimi i
veprimtarive mjedisore financiare, i jep mundësi audituesit të shpreh një
opinion, nëse këto dokumente janë përgatitur në përputhje me kuadrin e
raportimit financiar. Ai gjithashtu tregon sesi “aspektet materiale” mund të
lidhen direkt me kostot mjedisore, detyrimet, ndikimet dhe rezultatet. Në këtë
kontekst, auditimi të tilla, kërkojnë që audituesi të marrë në konsideratë
çështjet mjedisore, si pjesë e auditimit të rregullshmërisë. Veç kësaj,
audituesi duhet të jetë edhe në dijeni të zhvillimeve të vazhdueshme, si për
shembull njohja e aseteve mjedisore.
Ata duhet të
kërkojnë mundësi inkurajimi që klientët e tyre të fokusohen drejt praktikave më
të mira - si për shembull, përgatitja e Raporteve Mjedisore.
Auditimi i veprimtarive mjedisore financiare përbën sfidë tjetër të audituesve,
sepse ato mund të kenë ndikim mbi dokumentet financiare.
Gjithsesi, ndikimet në mjedis, nuk janë domosdoshmërisht të kufizuara vetëm në
një periudhë të caktuar dhe mund të lind nevoja që edhe të projektohen. Për
këtë arsye, audituesve mund t’iu nevojitet të zhvillojnë një metodologji për të
shqyrtuar ndikimin e aktiviteteve mbi çështjet mjedisore, ndoshta për periudha
më të gjata se viti kontabël. Por, ajo që bën të orientohet lehtë një auditues
është mbështetja në konceptin mbi Zhvillimin e Qëndrueshëm, ku çdo aktivitet
ekonomiko-industrial ruan standartet ekonomiko-sociale, kënaq nevojat e brezave
dhe nuk dëmton mjedisin. Një aspekt tjetër i audituesve, jo vetëm shqiptar
është edhe bashkëpunimi i tyre në Auditimin Ndërkombëtar të Mjedisit, të cilat
mund të kryhen, si auditime përputhshmërie ose si auditime performance.
Titujt e botimeve të KLSH-së në këto tre vitet e fundit janë vërtet
impresionues (deri tani 30 botime), si për larmishmërinë e temave, ashtu dhe
për sasinë e informacionit që përmbajnë si për lexuesit e fushës së auditimit
dhe të ekonomisë, ashtu edhe për lexuesin e thjeshtë të interesuar për fushën e
auditimit.
Të gjitha
botimet e KLSH-se i shërbejnë së pari forcimit të kapaciteteve të
institucionit, rritjes së transparencës dhe llogaridhënies, duke bërë një hap
të rëndësishëm sasior dhe cilësor në kontributin ndaj mirëqeverisjes, përmes
bërjes publike dhe transparente të të gjithë veprimtarisë së tij dhe thellimit
të implementimit të standardeve profesionale.
Botimet, në
kompleksin integral të tyre, përbëjnë një risi për KLSH-në në veçanti, por edhe
për institucionet shtetërore në përgjithësi, duke qenë dëshmi të ecjes drejt
modernizimit dhe profesionalizmit për KLSH-në. Ato variojnë nga libra për
historikun e KLSH-së, publikime informuese për raportet vjetore të
institucionit dhe marrëdhëniet me Kuvendin, tek botimet shkencore për
standardet INTOSAI, për udhëzuesit e auditimeve të ndryshme, si ai financiar, i
performancës, i përputhshmërisë, integritetit dhe raportimet për auditimet.
Nëpërmjet këtyre
publikimeve, lexuesi kupton botën e auditimit publik suprem, standardet që e
qeverisin këtë disiplinë shkencore, historinë e institucionit kushtetues të
Kontrollit të Lartë të Shtetit dhe gjetjet e rekomandimet kryesore në
raportimet e tij periodike në Kuvend, etj.
Si përfundim, këto botime nuk janë thjesht botime të KLSH, por janë pjesë integruese qytetare dhe civile për çdo njeri dhe punonjës të administratës, i cili do t’i duhet të jetë garues, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në shoqëritë moderne, drejt të cilave aspirojmë të bëhemi pjesë. Nëpërmjet zbatimit në një të ardhme shumë të afërt të auditimeve të perfomancës mjedisore në KLSH, synohet që të forcohet infrastruktura e kontrollit të vlerave dhe dëmeve mjedisore, dhe në këtë mënyrë të promovojmë integritetin dhe etikën në te gjitha institucionet e sektorit publik, duke “ udhëhequr nëpërmjet shembullit”. Sa më shumë auditime për një perfomancë të mirë mjedisore aq më e shëndetshme është një shoqëri.